ROZDZIAŁVI
ROZWÓJNARODÓWATECHNIKA
68.Tematrozwojunarodówjestściślezwiązanyztematemrozwojukażdegopojedynczegoczłowieka.Osobaludzkazeswejnaturyjestdynamicznienastawionanawłasnyrozwój.Niechodziorozwójgwarantowanyprzezmechanizmynaturalne,ponieważkażdyznaswie,żemożedokonywaćwolnychiodpowiedzialnychwyborów.Tymbardziejniechodziorozwójpozostającynałascenaszegokaprysu,ponieważwszyscywiemy,żejesteśmydarem,aniewynikiemstworzeniasamychsiebie.Wolnośćwnaspierwotniejestcharakteryzowananaszymistnieniemijegoograniczeniami.Niktniekształtujedowolnieswojegosumienia,alewszyscybudująwłasnejanabaziepewnegosiebie,którezostałonamdane.Nietylkoinneosobyniesądodyspozycji,alerównieżmytakiminiejesteśmydlanassamych.Rozwójosobydegradujesię,jeślizamierzabyćonajedynymtwórcąsiebiesamej.Analogicznierozwójnarodówulegadegradacji,jeśliludzkośćuważa,żemożestworzyćsięnanowo,posługującsię«cudami»techniki.Podobnierozwójekonomicznyokazujesięfikcyjnyiszkodliwy,jeślisiępowierza«cudom»finansów,bypodtrzymywaćwzrostnienaturalnyikonsumistyczny.Wobliczutegoprometejskiegoroszczeniapowinniśmyumocnićzamiłowaniedowolnościniearbitralnej,aleprawdziwieludzkiej,dziękiuznaniuuprzedzającegojądobra.Wtymcelutrzeba,żebyczłowiekwszedłwsamegosiebie,byuznaćfundamentalnenormynaturalnegoprawamoralnego,wpisaneprzezBogawjegosercu.
69.Problemrozwojujestdzisiajściślezwiązanyzpostępemtechnologicznym,zjegozadziwiającymizastosowaniamiwdziedziniebiologicznej.Technika–wartotopodkreślić–jestfaktemgłębokoludzkim,związanymzautonomiąiwolnościączłowieka.Wtechnicewyrażasięipotwierdzapanowanieduchanadmaterią.Duch,«uwolniony„wwiększymstopniuodzniewoleniarzeczami,możebyćszybciejwyniesionydouwielbianiaikontemplacjisamegoStwórcy”».[150]Technikapozwalapanowaćnadmaterią,zmniejszyćryzyko,zaoszczędzićtrudu,polepszyćwarunkiżycia.Odpowiadaonanatęsamącelowośćpracyludzkiej:wtechnice,postrzeganejjakodziełowłasnegogeniuszu,człowiekuznajesamegosiebieiurzeczywistniaswojeczłowieczeństwo.Technikastanowiobiektywnyaspektludzkiegodziałania,[151]któregoźródłoiracjaistnieniazawierasięwelemenciesubiektywnym:wczłowieku,którydziała.Dlategotechnikaniejestnigdytylkotechniką.Ukazujeonaczłowiekaijegoaspiracjedorozwoju,wyrażaskłonnośćczłowiekadostopniowegoprzezwyciężaniapewnychuwarunkowańmaterialnych.Dlategotechnikawpisujesięwprzykazanieuprawianiaidoglądaniaziemi(por.Rdz2,15),którąBógpowierzyłczłowiekowiitrzebajątakukierunkować,abyumacniałaowoprzymierzemiędzyczłowiekiemiśrodowiskiem,którepowinnoodzwierciedlaćstwórcząmiłośćBożą.
70.Rozwójtechnologicznymożezrodzićideęsamowystarczalnościtechniki,jeżeliczłowiek,stawiającsobietylkopytaniejak,niezastanawiasięnadwielomadlaczego,któreskłaniajągododziałania.Ztegoteżpowodutechnikaprzyjmujedwuznaczneoblicze.Zrodzonaztwórczościludzkiejjakonarzędziewolnościczłowieka,możebyćonapojmowanajakoelementwolnościabsolutnej,tejwolności,którachceabstrahowaćodograniczeń,jakierzeczyzawierająwsobie.Procesglobalizacjimógłbyzastąpićideologietechniką,[152]którasamastałabysięwładząideologiczną,narażającąludzkośćnaryzykozamknięciasięwewnątrzpewnegoapriori,zktóregoniemogłabywyjść,abyspotkaćistnienieiprawdę.Wtakimprzypadkumywszyscypoznawalibyśmy,ocenialibyśmyidecydowalibyśmyosytuacjachnaszegożyciawobrębietechnokratycznegohoryzontukulturowego,doktóregonależelibyśmystrukturalnie,niemogącnigdyznaleźćsensu,którybyniebyłprzeznaswytworzony.Powyższawizjasprawiadzisiaj,żementalnośćtechnicystycznastajesiętakmocna,żeprowadzidoutożsamieniaprawdyzrzecząmożliwądozrobienia.Alekiedyjedynymkryteriumprawdyjestskutecznośćiużyteczność,rozwójzostajeautomatyczniezanegowany.Prawdziwybowiempostępniepolegawpierwszymrzędzienarobieniuczegoś.Kluczemdopostępujestinteligencjazdolnadomyśleniaotechniceizrozumieniawpełniludzkiegosensudziałaniaczłowieka,wperspektywiesensuosobywziętejwcałościswegobytu.Nawetgdydziałaonaprzezsatelitęlubimpulselektronicznynaodległość,jejdziałalnośćpozostajezawszeludzką,wyrazemodpowiedzialnejwolności.Technikapociągagłębokoczłowieka,ponieważuwalniagoodograniczeńfizycznychiposzerzamuhoryzont.Alewolnośćludzkapozostajesobątylkowtedy,gdynafascynacjętechnikąodpowiadadecyzjamibędącymiwynikiemodpowiedzialnościmoralnej.Stądpilnapotrzebaformacjidoetycznejodpowiedzialnościwposługiwaniusiętechniką.Wychodzącodfascynacji,jakątechnikawywieranaczłowieka,trzebaodzyskaćprawdziwysenswolności,niepolegającejnaupojeniutotalnąautonomią,alenaodpowiedzinaapelistnienia,poczynającodistnienia,jakimsamijesteśmy.
71.Tomożliweodejściementalnościtechnicznejodjejpierwotnejdrogihumanistycznejjestdziświdocznewzjawiskachtechnicyzacjizarównorozwoju,jakipokoju.Częstorozwójnarodówuważanyjestzaprobleminżynieriifinansowej,otwarciarynków,zniesieniaceł,inwestycjiprodukcyjnych,reforminstytucjonalnych,jednymsłowemzaproblemjedynietechniczny.Wszystkietedziedzinysąbardzoważne,alemusimyzadaćpytanie,dlaczegowyborytyputechnicznegodotychczasfunkcjonowałytylkowzględnie.Racjitrzebaposzukiwaćwgłębi.Rozwojuniezapewniąnigdycałkowiciesiływjakiejśmierzeautomatyczneibezosobowe,zarównosiłyrynku,jakipolitykimiędzynarodowej.Rozwójjestniemożliwybezludziprawych,bezfachowcówwekonomiiorazpolityków,którzywswoimsumieniuprzeżywajągłębokowezwaniedobrawspólnego.Potrzebnejestzarównoprzygotowaniezawodowe,jakispójnośćmoralna.Kiedybierzegóręabsolutyzacjatechniki,dochodzidopomieszaniamiędzyśrodkamiicelami;przedsiębiorcabędzieuważałzajedynekryteriumdziałanianajwyższyzyskzprodukcji;politykumocnieniewładzy;anaukowiecwynikswoichodkryć.Zdarzasię,żeczęstooboksiecirelacjiekonomicznych,finansowychlubpolitycznychpozostająnieporozumienia,kłopotyiniesprawiedliwości;mnożysięobieginformacjitechnicznych,alenaużytekichwłaścicieli,natomiastrzeczywistasytuacjanarodówżyjącychpodwpływem,iprawiezawszewniewiedzycodotychprocesów,pozostajeniezmienna,bezrealnychmożliwościuniezależnieniasię.
72.Pokojowirównieżniekiedyzagrażato,żebędzieuważanyzaprodukttechniczny,jedynieowocporozumieniamiędzyrządamialboinicjatywmającychnawzględziezapewnienieskutecznychpomocyekonomicznych.Prawdąjest,żebudowaniepokojuwymagastałegoutrzymywaniakontaktówdyplomatycznych,wymianyekonomicznejitechnologicznej,spotkańkulturalnych,uzgodnieńcodowspólnychprojektów,jakrównieżpodjęciewspólnychzobowiązań,byzapobieczagrożeniomtypukonfliktuwojennegoiwykorzenićupodstawpowtarzającesięzapędyterrorystyczne.Żebyjednaktewysiłkiprzyniosłytrwałeowoce,koniecznejest,abyopierałysięnawartościachzakorzenionychwprawdzieżycia.Toznaczy,trzebawsłuchiwaćsięwgłosiobserwowaćsytuacjęzainteresowanychnarodów,abywłaściwieinterpretowaćichoczekiwania.Inaczejmówiąc,trzeba,abynadalwieleosóbbardzozaangażowanychwpromowaniespotkaniamiędzynarodamiisprzyjanierozwojowipodejmowałotenwysiłek,biorączapunktwyjściawzajemnąmiłośćizrozumienie.Pośródtychosóbsąrównieżwiernichrześcijanie,zaangażowaniwwielkiezadanienadawaniarozwojowiipokojowiwpełniludzkiegosensu.
73.Zrozwojemtechnologicznymzwiązanyjestzwiększającysięwpływśrodkówspołecznejkomunikacji.Niemożnajużwyobrazićsobiebeznichżyciarodzinyludzkiej.Nadobreinazłe,sątakwpisanewżycieświata,żewydajesięabsurdalnestanowiskotych,którzyuważająjezaneutralne,wkonsekwencjiżądającichautonomiiwodniesieniudomoralnościdotyczącejosób.Częstopodobneperspektywy,dobitniepodkreślająceściśletechnicznąnaturęmediów,faktyczniesprzyjająichpodporządkowaniukalkulacjiekonomicznej,zamiarompanowanianarynkachoraz–nienaostatnimmiejscu–pragnieniunarzuceniawzorcówkulturowychodpowiadającychplanomwładzyideologicznejipolitycznej.Biorącpoduwagęichpodstawowąrolęwokreślaniuzmianwsposobiepostrzeganiaipoznawaniarzeczywistościorazsamejosobyludzkiej,rzecząkoniecznąstajesięuważnarefleksjanadichwpływem,zwłaszczawodniesieniudoetyczno-kulturowegowymiaruglobalizacjiisolidarnegorozwojunarodów.Podobniedotego,czegosięoczekujeodpoprawnegozarządzaniaglobalizacjąirozwojem,trzebadoszukiwaćsięsensuicelowościmediówwfundamentachantropologicznych.Oznaczato,żemogąonestaćsięokazjądohumanizacjinietylkowtedy,gdydziękirozwojowitechnologicznemustwarzająwiększemożliwościkomunikacjiiinformacji,aleprzedewszystkimwtedy,gdysązorganizowaneiukierunkowanenanaświetlenieobrazuosobyidobrawspólnego,odzwierciedlającegojejuniwersalnewartości.Środkispołecznegoprzekazuniesprzyjająwolności,aninieglobalizująrozwojuidemokracjidlawszystkich,ztegotylkowzględu,żepomnażająmożliwościwzajemnejłącznościiobieguidei.Byosiągnąćceletegorodzaju,powinnyskoncentrowaćsięonenakrzewieniugodnościosóbinarodów,musząbyćwyraźnieinspirowanemiłościąisłużyćprawdzie,dobruorazbraterstwunaturalnemuinadprzyrodzonemu.Istotnie,wludzkościwolnośćjestwewnętrzniezwiązanaztymiwyższymiwartościami.Mediamogąstanowićważnąpomocdopogłębieniakomuniirodzinyludzkiejorazetosuspołeczeństw,gdystająsięnarzędziamipromocjipowszechnegouczestnictwawewspólnymposzukiwaniutego,cojestsłuszne.
74.Pierwszymikluczowympolemwalkikulturowejmiędzyabsolutyzmemtechnikiaodpowiedzialnościąmoralnączłowiekajestdzisiajbioetyka,natereniektórejrozgrywasiękwestiaintegralnegorozwojuludzkiego.Chodziobardzodelikatnąidecydującąsferę,wktórejdochodzidogłosuzdramatycznąmocąsprawafundamentalna:czyczłowiekjestwytworemsamegosiebie,czyteżzależyonodBoga.Odkrycianaukowenatympoluorazmożliwościinterwencjitechnicznejwydająsiętakbardzozaawansowane,żeskłaniajądowyborumiędzydwiemakategoriamiracjonalności:rozumuotwartegonatranscendencję,alboracjonalnościrozumuzamkniętegowimmanencji.Stajemywobecdecydującegoalbo-albo.Jednakracjonalnośćdziałaniatechnicznegoskoncentrowanegonasobieokazujesięirracjonalna,ponieważpociągazasobąodrzuceniesensuiwartości.Nieprzypadkowozamknięciesięnatranscendencjęzderzasięztrudnościąmyślenia,jakznicościwyłoniłosięistnienieorazjakzprzypadkuzrodziłasięinteligencja.[153]Wobliczutychdramatycznychproblemów,rozumiwiaranawzajemsięwspierają.Tylkorazemzbawiączłowieka.Pociąganyczystymdziałaniemtechnicznym,rozumbezwiaryskazanyjestnazagubieniewiluzjiwłasnejwszechmocy.Wierzebezrozumugroziwyobcowaniezkonkretnegożyciaosób.[154]
75.JużPawełVIuznałiwskazałnaświatowyhoryzontkwestiispołecznej[155].Idącwśladzanimtądrogątrzebadzisiajstwierdzić,żekwestiaspołecznastałasięradykalniekwestiąantropologicznąwtymsensie,żezakładaonanietylkosposóbpoczęcia,alerównieżmanipulowaniażyciem,corazbardziejskładanymwręceczłowiekaprzezbiotechnologie.Zapłodnienieinvitro,badanianaembrionach,możliwośćklonowaniaihybrydyzacjiludzkiejistotyrodząsięiszerząwobecnejkulturzecałkowitegobrakuzachwytu,którawierzy,żeodkryławszelkietajemnice,ponieważdotarłajużdokorzeniżycia.Tutajabsolutyzmtechnikiznajdujeswójnajwyższywyraz.Wtegotypukulturzesumieniejestjedyniewezwanedoprzyjęciadowiadomościczystotechnicznejmożliwości.Niemożnajednakminimalizowaćniepokojącychscenariuszydlaprzyszłościczłowiekaoraznowychpotężnychnarzędzi,które«kulturaśmierci»madodyspozycji.Doszerzącejsiętragicznejplagiaborcjimożnabydodaćwprzyszłości–alejużtojestpodstępnieinnuce–systematyczneeugeniczneplanowanienarodzin.Zdrugiejstronydochodzidogłosumenseutanasica,będącaprzejawemniemniejszegonadużyciawkwestiipanowanianadżyciem,którewpewnychwarunkachuważanejestzaniegodne,byjedalejprzeżywać.Zatymiscenariuszamikryjąsiępostawykulturowenegującegodnośćludzką.Zeswejstronypraktykitewzmacniająmaterialistycznąimechanicystycznąkoncepcjężycialudzkiego.Ktopotrafizmierzyćnegatywneskutkitejmentalnościdlarozwoju?Jakżesięmożnadziwićobojętnościwobecludzkichsytuacjidegradacji,jeśliobojętnośćcharakteryzujenawetnasząpostawęwobliczutego,cojestludzkieiconimniejest?Zadziwiaarbitralnaselektywnośćwobectego,codzisiajzostajeproponowanejakogodneszacunku.Wielugotowychdogorszeniasięzrzeczymarginalnych,wydajesiętolerowaćniesłychaneniesprawiedliwości.Podczasgdyubodzypukająjeszczedodrzwibogaczy,bogatyświatwydajesięniesłuchaćjużtychuderzeńdodrzwizpowodusumienianiezdolnegodorozpoznaniatego,coludzkie.Bógodsłaniaczłowiekaczłowiekowi;rozumiwiarawspółpracująwukazywaniumudobra,bylebychciałjedostrzec;prawonaturalne,wktórymjaśniejeblaskstwórczegoRozumu,wskazujenawielkośćczłowieka,alerównieżnajegonędzę,kiedyniedostrzegaonwezwaniaprawdymoralnej.
76.Jedenzaspektówwspółczesnegoduchatechnicystycznegoznajdujemywskłonnościdorozpatrywaniaproblemówinapięćzwiązanychzżyciemwewnętrznymjedyniezpunktuwidzeniapsychologicznego,ażdoredukcjonizmuneurologicznego.Wtensposóbwnętrzeczłowiekazostajepozbawioneznaczeniaistopniowozatracasięświadomośćspoistościontologicznejduszyludzkiejzjejgłębinami,którychświęcipotrafilidosięgnąć.Problemrozwojujestściślezwiązanyrównieżznaszympojmowaniemduszyludzkiej,ponieważnasze«ja»jestczęstosprowadzanedopsychiki,azdrowieduszymylisięzdobrympoczuciememocjonalnym.Upodstawtychredukcjileżygłębokieniezrozumienieżyciaduchowego,aprowadząonedoniedostrzegania,żerozwójczłowiekainarodówzależyrównieżodrozwiązaniaproblemówocharakterzeduchowym.Opróczwzrostumaterialnego,rozwójpowinienrównieżobejmowaćwzrostduchowy,ponieważosobaludzkastanowi«jednośćcielesnąiduchową»,[156]zrodzonązestwórczejmiłościBogaiprzeznaczonądożyciawiecznego.Człowiekrozwijasię,gdywzrastaduchowo,gdyjegoduszaznasamąsiebieorazprawdę,którejzarodekBógwnimumieścił,gdyprowadzidialogzsamymsobąorazzeswymStwórcą.PozostajączdalaodBoga,człowiekjestniespokojnyichory.Wyobcowaniespołeczneipsychologiczneoraztaklicznenerwicecharakteryzującebogatespołeczeństwo,mająrównieżprzyczynynaturyduchowej.Społeczeństwodobrobytu,rozwiniętematerialnie,aleprzytłaczającedladuszy,niejestsamowsobieukierunkowanenaautentycznyrozwój.Noweformyzniewoleniaprzeznarkotykiirozpacz,wjakąpopadatyleosób,znajdująwyjaśnienienietylkosocjologiczneipsychologiczne,alewsposóbistotnyduchowe.Pustka,wjakiejduszaczujesięopuszczona,mimolicznychterapiidlaciałaidlapsychiki,przynosicierpienie.Niemapełnegorozwojuipowszechnegodobrawspólnegobezdobraduchowegoimoralnegoosób,pojmowanychwichpełniduszyiciała.
77.Absolutyzmtechnikizmierzadowytworzenianiezdolnościdostrzeganiatego,czegoniemożnawyjaśnićzwykłąmaterią.Ajednakwszyscyludziedoświadczajątakwieluaspektówniematerialnychiduchowychswegożycia.Poznanieniejestaktemtylkomaterialnym,ponieważto,cojestpoznawaneukrywazawszecoś,cowykraczapozadaneempiryczne.Każdenaszepoznanie,cnawetnajprostsze,jestzawszemałymcudem,ponieważniemożnagowyjaśnićcałkowicieprzypomocynarzędzimaterialnych,jakimisięposługujemy.Wkażdejprawdziejestcoświęcejniżmoglibyśmyoczekiwać;wdoświadczonejmiłościjestzawszecoś,conaszaskakuje.Niepowinniśmynigdyustawaćwzdumieniuwobectychcudów.Wkażdympoznaniuiwkażdymakciemiłościduszaczłowiekadoświadczaczegoś«więcej»,copodobnejestbardzodootrzymanegodaru,dowyżyn,doktórychczujemysiępodzniesieni.Równieżrozwójczłowiekainarodówwznosisięnatakiewyżyny,jeżelibierzemypoduwagęwymiarduchowy,jakimpowinienkoniecznieodznaczaćsiętakirozwój,abymógłbyćautentyczny.Domagasięonnowychoczuinowegosercazdolnychwznieśćsięponadmaterialistycznąwizjęludzkichwydarzeńidostrzecwrozwojucoś«ponad»,czegotechnikaniemożedać.Natejdrodzebędziemożliweuzyskiwanieludzkiegorozwoju,mającegoswojekryteriumorientacyjnewnapędowejsilemiłościwprawdzie.