西班牙文 VI EL  DESARROLLO  DE  LOS  PUEBLOS Y  LA  TÉCNICA
    CAPÍTULOSEXTO

    ELDESARROLLODELOSPUEBLOS

    YLATÉCNICA

    68.Eltemadeldesarrollodelospueblosestáíntimamenteunidoaldeldesarrollodecadahombre.Lapersonahumanatiendepornaturalezaasupropiodesarrollo.Éstenoestágarantizadoporunaseriedemecanismosnaturales,sinoquecadaunodenosotrosesconscientedesucapacidaddedecidirlibreyresponsablemente.Tampocosetratadeundesarrolloamerceddenuestrocapricho,yaquetodossabemosquesomosundonynoelresultadodeunaautogeneración.Nuestralibertadestáoriginariamentecaracterizadapornuestroser,consuspropiaslimitaciones.Ningunodaformaalapropiaconcienciademaneraarbitraria,sinoquetodosconstruyensupropio«yo»sobrelabasedeun«símismo»quenoshasidodado.Nosólolasdemáspersonassenospresentancomonodisponibles,sinotambiénnosotrosparanosotrosmismos.Eldesarrollodelapersonasedegradacuandoéstapretendeserlaúnicacreadoradesímisma.Demodoanálogo,tambiéneldesarrollodelospueblossedegradacuandolahumanidadpiensaquepuederecrearseutilizandolos«prodigios»delatecnología.Lomismoocurreconeldesarrolloeconómico,quesemanifiestaficticioydañinocuandoseapoyaenlos«prodigios»delasfinanzasparasosteneruncrecimientoantinaturalyconsumista.Anteestapretensiónprometeica,hemosdefortalecerelaprecioporunalibertadnoarbitraria,sinoverdaderamentehumanizadaporelreconocimientodelbienquelaprecede.Paraalcanzaresteobjetivo,esnecesarioqueelhombreentreensímismoparadescubrirlasnormasfundamentalesdelaleymoralnaturalqueDioshainscritoensucorazón.

    69.Elproblemadeldesarrolloenlaactualidadestáestrechamenteunidoalprogresotecnológicoyasusaplicacionesdeslumbrantesencampobiológico.Latécnica—convienesubrayarlo—esunhechoprofundamentehumano,vinculadoalaautonomíaylibertaddelhombre.Enlatécnicasemanifiestayconfirmaeldominiodelespíritusobrelamateria.«Siendoéste[elespíritu]“menosesclavodelascosas,puedemásfácilmenteelevarsealaadoraciónyalacontemplacióndelCreador”»[150].Latécnicapermitedominarlamateria,reducirlosriesgos,ahorraresfuerzos,mejorarlascondicionesdevida.Respondealamismavocacióndeltrabajohumano:enlatécnica,vistacomounaobradelpropiotalento,elhombresereconoceasímismoyrealizasupropiahumanidad.Latécnicaeselaspectoobjetivodelactuarhumano[151],cuyoorigenyrazóndeserestáenelelementosubjetivo:elhombrequetrabaja.Poreso,latécnicanuncaessólotécnica.Manifiestaquiéneselhombreycuálessonsusaspiracionesdedesarrollo,expresalatensióndelánimohumanohacialasuperacióngradualdeciertoscondicionamientosmateriales.Latécnica,porlotanto,seinsertaenelmandatodecultivarycustodiarlatierra(cf.Gn2,15),queDioshaconfiadoalhombre,yseorientaareforzaresaalianzaentreserhumanoymedioambientequedebereflejarelamorcreadordeDios.

    70.Eldesarrollotecnológicopuedealentarlaideadelaautosuficienciadelatécnica,cuandoelhombresepreguntasóloporelcómo,envezdeconsiderarlosporquésqueloimpulsanaactuar.Poreso,latécnicatieneunrostroambiguo.Nacidadelacreatividadhumanacomoinstrumentodelalibertaddelapersona,puedeentendersecomoelementodeunalibertadabsoluta,quedeseaprescindirdeloslímitesinherentesalascosas.Elprocesodeglobalizaciónpodríasustituirlasideologíasporlatécnica[152],transformándoseellamismaenunpoderideológico,queexpondríaalahumanidadalriesgodeencontrarseencerradadentrodeunaprioridelcualnopodríasalirparaencontrarelserylaverdad.Enesecaso,cadaunodenosotrosconocería,evaluaríaydecidiríalosaspectosdesuvidadesdeunhorizonteculturaltecnocrático,alqueperteneceríamosestructuralmente,sinpoderencontrarjamásunsentidoquenoseaproducidopornosotrosmismos.Estavisiónrefuerzamuchohoylamentalidadtecnicista,quehacecoincidirlaverdadconlofactible.Perocuandoelúnicocriteriodeverdadeslaeficienciaylautilidad,seniegaautomáticamenteeldesarrollo.Enefecto,elverdaderodesarrollonoconsisteprincipalmenteenhacer.Laclavedeldesarrolloestáenunainteligenciacapazdeentenderlatécnicaydecaptarelsignificadoplenamentehumanodelquehacerdelhombre,segúnelhorizontedesentidodelapersonaconsideradaenlaglobalidaddesuser.Inclusocuandoelhombreoperaatravésdeunsatéliteodeunimpulsoelectrónicoadistancia,suactuarpermanecesiemprehumano,expresióndeunalibertadresponsable.Latécnicaatraefuertementealhombre,porquelorescatadelaslimitacionesfísicasyleamplíaelhorizonte.Perolalibertadhumanaesellamismasólocuandorespondeaestaatraccióndelatécnicacondecisionesquesonfrutodelaresponsabilidadmoral.Deahílanecesidadapremiantedeunaformaciónparaunusoéticoyresponsabledelatécnica.Conscientesdeestaatraccióndelatécnicasobreelserhumano,sedeberecuperarelverdaderosentidodelalibertad,quenoconsisteenlaseduccióndeunaautonomíatotal,sinoenlarespuestaalallamadadelser,comenzandopornuestropropioser.

    71.Estaposibledesviacióndelamentalidadtécnicadesuoriginariocaucehumanistasemuestrahoydemaneraevidenteenlatecnificacióndeldesarrolloydelapaz.Eldesarrollodelospueblosesconsideradoconfrecuenciacomounproblemadeingenieríafinanciera,deaperturademercados,debajadasdeimpuestos,deinversionesproductivas,dereformasinstitucionales,endefinitivacomounacuestiónexclusivamentetécnica.Sinduda,todosestosámbitostienenunpapelmuyimportante,perodeberíamospreguntarnosporquélasdecisionesdetipotécnicohanfuncionadohastaahorasóloenparte.Lacausaesmuchomásprofunda.Eldesarrollonuncaestaráplenamentegarantizadoplenamenteporfuerzasqueengranmedidasonautomáticaseimpersonales,yaprovengandelasleyesdemercadoodepolíticasdecarácterinternacional.Eldesarrolloesimposiblesinhombresrectos,sinoperadoreseconómicosyagentespolíticosquesientanfuertementeensuconciencialallamadaalbiencomún.Senecesitatantolapreparaciónprofesionalcomolacoherenciamoral.Cuandopredominalaabsolutizacióndelatécnicaseproduceunaconfusiónentrelosfinesylosmedios,elempresarioconsideracomoúnicocriteriodeacciónelmáximobeneficioenlaproducción;elpolítico,laconsolidacióndelpoder;elcientífico,elresultadodesusdescubrimientos.Así,bajoesaredderelacioneseconómicas,financierasypolíticaspersistenfrecuentementeincomprensiones,malestareinjusticia;losflujosdeconocimientostécnicosaumentan,peroenbeneficiodesuspropietarios,mientrasquelasituaciónrealdelaspoblacionesquevivenbajoycasisiemprealmargendeestosflujos,permaneceinalterada,sinposibilidadesrealesdeemancipación.

    72.Tambiénlapazcorreaveceselriesgodeserconsideradacomounproductodelatécnica,frutoexclusivamentedelosacuerdosentrelosgobiernosodeiniciativastendentesaasegurarayudaseconómicaseficaces.Esciertoquelaconstruccióndelapaznecesitaunaredconstantedecontactosdiplomáticos,intercambioseconómicosytecnológicos,encuentrosculturales,acuerdosenproyectoscomunes,comotambiénqueseadoptencompromisoscompartidosparaalejarlasamenazasdetipobélicoocortarderaízlascontinuastentacionesterroristas.Noobstante,paraqueesosesfuerzosproduzcanefectosduraderos,esnecesarioquesesustentenenvaloresfundamentadosenlaverdaddelavida.Esdecir,esprecisoescucharlavozdelaspoblacionesinteresadasytenerencuentasusituaciónparapoderinterpretardemaneraadecuadasusexpectativas.Todoestodebeestarunidoalesfuerzoanónimodetantaspersonasquetrabajandecididamenteparafomentarelencuentroentrelospueblosyfavorecerlapromocióndeldesarrollopartiendodelamorydelacomprensiónrecíproca.Entreestaspersonasencontramostambiénfielescristianos,implicadosenlagrantareadedarunsentidoplenamentehumanoaldesarrolloylapaz.

    73.Eldesarrollotecnológicoestárelacionadoconlainfluenciacadavezmayordelosmediosdecomunicaciónsocial.Escasiimposibleimaginaryalaexistenciadelafamiliahumanasinsupresencia.Parabienoparamal,sehanintroducidodetalmaneraenlavidadelmundo,queparecerealmenteabsurdalaposturadequienesdefiendensuneutralidady,consiguientemente,reivindicansuautonomíaconrespectoalamoraldelaspersonas.Muchasveces,tendenciasdeestetipo,queenfatizanlanaturalezaestrictamentetécnicadeestosmedios,favorecendehechosusubordinaciónalosintereseseconómicos,aldominiodelosmercados,sinolvidareldeseodeimponerparámetrosculturalesenfuncióndeproyectosdecarácterideológicoypolítico.Dadalaimportanciafundamentaldelosmediosdecomunicaciónendeterminarloscambiosenelmododepercibirydeconocerlarealidadylapersonahumanamisma,sehacenecesariaunaseriareflexiónsobresuinflujo,especialmentesobreladimensiónético-culturaldelaglobalizaciónyeldesarrollosolidariodelospueblos.Aligualqueocurreconlacorrectagestióndelaglobalizaciónyeldesarrollo,elsentidoylafinalidaddelosmediosdecomunicacióndebebuscarseensufundamentoantropológico.Estoquieredecirquepuedenserocasióndehumanizaciónnosólocuando,graciasaldesarrollotecnológico,ofrecenmayoresposibilidadesparalacomunicaciónylainformación,sinosobretodocuandoseorganizanyseorientanbajolaluzdeunaimagendelapersonayelbiencomúnquereflejesusvaloresuniversales.Elmerohechodequelosmediosdecomunicaciónsocialmultipliquenlasposibilidadesdeinterconexiónydecirculacióndeideas,nofavorecelalibertadniglobalizaeldesarrolloylademocraciaparatodos.Paraalcanzarestosobjetivossenecesitaquelosmediosdecomunicaciónesténcentradosenlapromocióndeladignidaddelaspersonasydelospueblos,queesténexpresamenteanimadosporlacaridadyseponganalserviciodelaverdad,delbienydelafraternidadnaturalysobrenatural.Enefecto,lalibertadhumanaestáintrínsecamenteligadaaestosvaloressuperiores.Losmediospuedenofrecerunavaliosaayudaalaumentodelacomuniónenlafamiliahumanayalethosdelasociedad,cuandoseconvierteneninstrumentosquepromuevenlaparticipaciónuniversalenlabúsquedacomúndeloqueesjusto.

    74.Enlaactualidad,labioéticaesuncampoprioritarioycrucialenlaluchaculturalentreelabsolutismodelatécnicaylaresponsabilidadmoral,yenelqueestáenjuegolaposibilidaddeundesarrollohumanoeintegral.Ésteesunámbitomuydelicadoydecisivo,dondeseplanteacontodasufuerzadramáticalacuestiónfundamental:sielhombreesunproductodesímismoosidependedeDios.Losdescubrimientoscientíficosenestecampoylasposibilidadesdeunaintervencióntécnicahancrecidotantoqueparecenimponerlaelecciónentreestosdostiposderazón:unarazónabiertaalatrascendenciaounarazónencerradaenlainmanencia.Estamosanteunautautdecisivo.Perolaracionalidaddelquehacertécnicocentradasóloensímismaserevelacomoirracional,porquecomportaunrechazofirmedelsentidoydelvalor.Porello,lacerrazónalatrascendenciatropiezaconladificultaddepensarcómoesposiblequedelanadahayasurgidoelserydelacasualidadlainteligencia[153].Anteestosproblemastandramáticos,razónyfeseayudanmutuamente.Sólojuntassalvaránalhombre.Atraídaporelpuroquehacertécnico,larazónsinlafeseveavocadaaperderseenlailusióndesupropiaomnipotencia.Lafesinlarazóncorreelriesgodealejarsedelavidaconcretadelaspersonas[154].

    75.PabloVIhabíapercibidoyseñaladoyaelalcancemundialdelacuestiónsocial[155].Siguiendoestalínea,hoyesprecisoafirmarquelacuestiónsocialsehaconvertidoradicalmenteenunacuestiónantropológica,enelsentidodequeimplicanosóloelmodomismodeconcebir,sinotambiéndemanipularlavida,cadadíamásexpuestaporlabiotecnologíaalaintervencióndelhombre.Lafecundacióninvitro,lainvestigaciónconembriones,laposibilidaddelaclonaciónydelahibridaciónhumananacenysepromuevenenlaculturaactualdeldesencantototal,quecreehaberdesveladocualquiermisterio,puestoquesehallegadoyaalaraízdelavida.Esaquídondeelabsolutismodelatécnicaencuentrasumáximaexpresión.Enestetipodecultura,laconcienciaestállamadaúnicamenteatomarnotadeunameraposibilidadtécnica.Peronohandeminimizarselosescenariosinquietantesparaelfuturodelhombre,nilosnuevosypotentesinstrumentosquela«culturadelamuerte»tieneasudisposición.Alaplagadifusa,trágica,delaborto,podríaañadirseenelfuturo,aunqueyasubrepticiamenteinnuce,unasistemáticaplanificacióneugenésicadelosnacimientos.Porotrolado,sevaabriendopasounamenseutanasica,manifestaciónnomenosabusivadeldominiosobrelavida,queenciertascondicionesyanoseconsideradignadeservivida.Detrásdeestosescenarioshayplanteamientosculturalesquenieganladignidadhumana.Asuvez,estasprácticasfomentanunaconcepciónmaterialistaymecanicistadelavidahumana.¿Quiénpuedecalcularlosefectosnegativossobreeldesarrollodeestamentalidad?¿Cómopodemosextrañarnosdelaindiferenciaantetantassituacioneshumanasdegradantes,silaindiferenciacaracterizanuestraactitudanteloqueeshumanoyloquenoloes?Sorprendelaselecciónarbitrariadeaquelloquehoyseproponecomodignoderespeto.Muchos,dispuestosaescandalizarseporcosassecundarias,parecentolerarinjusticiasinauditas.Mientraslospobresdelmundosiguenllamandoalapuertadelaopulencia,elmundoricocorreelriesgodenoescucharyaestosgolpesasupuerta,debidoaunaconcienciaincapazdereconocerlohumano.Diosrevelaelhombrealhombre;larazónylafecolaboranalahorademostrarleelbien,contalqueloquieraver;laleynatural,enlaquebrillalaRazóncreadora,indicalagrandezadelhombre,perotambiénsumiseria,cuandodesconoceelreclamodelaverdadmoral.

    76.Unodelosaspectosdelactualespíritutecnicistasepuedeapreciarenlapropensiónaconsiderarlosproblemasylosfenómenosquetienenqueverconlavidainteriorsólodesdeunpuntodevistapsicológico,einclusomeramenteneurológico.Deestamanera,lainterioridaddelhombresevacíayelserconscientesdelaconsistenciaontológicadelalmahumana,conlasprofundidadesquelosSantoshansabidosondear,sepierdeprogresivamente.Elproblemadeldesarrolloestáestrechamenterelacionadoconelconceptoquetengamosdelalmadelhombre,yaquenuestroyosevereducidomuchasvecesalapsique,ylasaluddelalmaseconfundeconelbienestaremotivo.Estasreduccionestienensuorigenenunaprofundaincomprensióndeloqueeslavidaespiritualyllevanaignorarqueeldesarrollodelhombreydelospueblosdependetambiéndelassolucionesquesedanalosproblemasdecarácterespiritual.Eldesarrollodebeabarcar,ademásdeunprogresomaterial,unoespiritual,porqueelhombrees«unoencuerpoyalma»[156],nacidodelamorcreadordeDiosydestinadoavivireternamente.Elserhumanosedesarrollacuandocreceespiritualmente,cuandosualmaseconoceasímismaylaverdadqueDioshaimpresogerminalmenteenella,cuandodialogaconsigomismoyconsuCreador.LejosdeDios,elhombreestáinquietoysehacefrágil.Laalienaciónsocialypsicológica,ylasnumerosasneurosisquecaracterizanlassociedadesopulentas,remitentambiénaestetipodecausasespirituales.Unasociedaddelbienestar,materialmentedesarrollada,peroqueoprimeelalma,noestáensímismabienorientadahaciaunauténticodesarrollo.Lasnuevasformasdeesclavitud,comoladroga,yladesesperaciónenlaquecaentantaspersonas,tienenunaexplicaciónnosólosociológicaopsicológica,sinoesencialmenteespiritual.Elvacíoenqueelalmasesienteabandonada,contandoinclusoconnumerosasterapiasparaelcuerpoyparalapsique,hacesufrir.Nohaydesarrolloplenoniunbiencomúnuniversalsinelbienespiritualymoraldelaspersonas,consideradasensutotalidaddealmaycuerpo.

    77.Elabsolutismodelatécnicatiendeaproducirunaincapacidaddepercibirtodoaquelloquenoseexplicaconlapuramateria.Sinembargo,todosloshombrestienenexperienciadetantosaspectosinmaterialesyespiritualesdesuvida.Conocernoessólounactomaterial,porqueloconocidoescondesiemprealgoquevamásalládeldatoempírico.Todoconocimiento,hastaelmássimple,essiempreunpequeñoprodigio,porquenuncaseexplicacompletamenteconloselementosmaterialesqueempleamos.Entodaverdadhaysiemprealgomásdeloquecabíaesperar,enelamorquerecibimoshaysiemprealgoquenossorprende.Jamásdeberíamosdejardesorprendernosanteestosprodigios.Entodoconocimientoyactodeamor,elalmadelhombreexperimentaun«más»queseasemejamuchoaundonrecibido,aunaalturaalaquesenoslleva.Tambiéneldesarrollodelhombreydelospueblosalcanzaunnivelparecido,siconsideramosladimensiónespiritualquedebeincluirnecesariamenteeldesarrolloparaserauténtico.Paraellosenecesitanunosojosnuevosyuncorazónnuevo,quesuperenlavisiónmaterialistadelosacontecimientoshumanosyquevislumbreneneldesarrolloese«algomás»quelatécnicanopuedeofrecer.Porestecaminosepodráconseguiraqueldesarrollohumanoeintegral,cuyocriterioorientadorsehallaenlafuerzaimpulsoradelacaridadenlaverdad.